Kısırlık Tedavisinde Hangi Yöntemler Kullanılır?

Kısırlık Tedavisinde Hangi Yöntemler Kullanılır?

Tüp Bebek Tedavisi

Yumurta Gençleştirme / PRP Yöntemi

Aşılama (IUI)

Mikroenjeksiyon

Yumurta Dondurma

Tüp Bebek Tedavisi

Tüp bebek, çocuk sahibi olmakta zorluk çeken çiftlerin çocuk sahibi olmaları için yapılan bir dizi işleme verilen isimdir. Tüp bebek (IVF) tedavisinin bazı aşamaları bulunmaktadır.

1. Dışarıdan verilen ilaçlar ile birden fazla yumurtanın geliştirilmesi.
2. Yumurta gelişiminin birkaç gün aralıklarla yapılan ultrason muayeneleri ile kontrol edilmesi.
3. Yumurta folikülleri yeterli boyuta ulaştığında vajinal ultrason eşliğinde yumurtaların toplanması. Bu işlem genellikle anestezi altında yapılmaktadır.
4. Toplanan yumurtaların laboratuvar ortamında sperm ile birleştirilerek embriyo elde edilmesi.
5. Embriyo gelişiminin takip edilmesi ve yeterli olgunluğa ulaştığında rahim içine transfer edilmesi. Transfer işlemi ağrısızdır ve anestezi verilmesine gerek yoktur.

İlaçsız Tüp Bebek Nedir?

Natürel IVF, doğal IVF olarak da adlandırılan bu yöntemin konvansiyonel tüp bebekten farkı, yumurta gelişimini tetiklemek için ilaç kullanılmamasıdır.

Normalde kadınların her adet döngüsünde bir adet yumurta gelişmektedir. Tüp bebek yapılacak hastalarda birden fazla yumurta gelişimi sağlanması amacıyla 8-12 gün boyunca ilaç verilmektedir. Doğal tüp bebek yönteminde ise ilaç verilmez, hastanın doğal adet döngüsü takip edilir. Bu yöntem ile bir adet yumurta gelişir, ancak gelişen yumurta vücut tarafından seçilmiş ve geliştirilmiş olduğu için kaliteli olma ihtimali daha yüksektir. Yumurta toplama işlemi kısa sürer ve hastanın tercihine göre anestezisiz yapılabilir. İşlemin geriye kalanı konvansiyonel tüp bebek ile aynıdır, toplanan yumurta laboratuvar ortamında sperm ile döllenir ve embriyo gelişimi tamamlandığında rahim içerisine transfer edilir. Ancak tek yumurta toplandığı için geleneksel tüp bebek yöntemine göre gebelik şansının daha düşük olduğu bilinmelidir.

Doğal IVF’in tercih edilebileceği bazı durumlar vardır. Bunlardan birisi, daha önce ilaçlı tüp bebek denenmesine rağmen çok az sayıda yumurta elde edilmiş veya hiç yumurta elde edilememiş hastalardır. Bu hastalarda doğal yumurta gelişimi yakalandığı zaman onun gelişimi ultrason ile takip edilir ve yeterli büyüklüğe ulaştığında toplanır. Bunun dışında ilaç ve hormon kullanmak istemeyen hastalar tarafından da tercih edilmektedir.

Yumurta Gençleştirme / PRP Yöntemi

Türkçesi trombositten zenginleştirilmiş plazma olan PRP (platelet rich plasma), kişinin kendi kanından elde edilen ve başka bir katkı maddesi içermeyen bir kan ürünüdür. Son zamanlarda plastik cerrahi, dermatoloji, ortopedi,genital estetik başta olmak üzere tıbbın her alanında kullanılmaya başlanan PRP, enjekte edildiği dokuda yenilenme ve iyileşme sağlamaktadır. Üreme tıbbında ve kısırlık tedavisinde kullanımı ise diğer alanlara göre yenidir ve umut vaat edici çalışmalar bulunmaktadır.

Yumurtalık Gençleştirme (PRP) Nedir?

Halk arasında yumurtalık gençleştirme olarak anılmaya başlanan ovaryan PRP enjeksiyonu son birkaç yılda dünya literatürüne giren, ülkemizde de yeni uygulanmaya başlanan bir tedavi yöntemidir. Yumurtalığa yapılan PRP’nin buradaki uyuyan kök hücreleri harekete geçirip yumurtalıkta yenilenme ve fonksiyonunda artış sağlanması beklenmektedir.

Kadınlarda üreme potansiyelini belirleyen en önemli faktör biyolojik yaştır ve maalesef yaş arttıkça yumurtalık rezervi azalmaktadır. Özellikle 38 yaşından itibaren yumurtalık rezervindeki düşüş hızlanmakta ve ortalama 46 yaşından itibaren menopoza geçiş dönemine girilmektedir. Bazı hastalarda ise bu durum çok daha erken yaşanmakta ve ileri yaş olmamasına rağmen yumurtalık rezervi düşük bulunmakta hatta erken yaşta menopoza girmektedir. Bu hastalarda şu anda eldeli verilerle üreme şansını arttırmak için PRP dışında bir yöntem bulunmamaktadır. Ancak PRP’nin de kesin etkili bir tedavi olmadığı bilinmelidir.

Yumurtalık Gençleştirme (PRP) Kimlere Uygulanır?

Yumurtalık gençleştirme daha çok yeni bir tedavi olmakla birlikte hakkında olumlu çalışmalar mevcuttur ancak her hastada olumlu etki göstermemektedir. Over (yumurta) rezervi düşük olan hastalar ve erken menopoz hastaları belli gruplara bölünerek çalışılmaktadır. PRP tedavisinden fayda görebilecek ve görmeyecek hastaları birbirinden ayırarak fayda görmeyecek hastalara gereksiz işlem yapılması engellenmektedir. Yumurtalık gençleştirme tedavisine uygun olup olunmadığı kliniğimizde ilk değerlendirme ile öğrenmek mümkün olabilmektedir.

Yumurtalık Gençleştirme (PRP) Nasıl Uygulanır?

Öncelikle hastadan kan alınıp bu kan belli bir işlemden geçirilerek PRP elde edilmektedir. İşlem ultrason eşliğinde vajenden ince bir iğne ile geçilip yumurtalık içerisine PRP enjekte edilmesi şeklinde yapılmaktadır. Ağrılı olabileceğinden dolayı hastalar genellikle anestezi altında yapılmasını tercih etmektedir.

Aşılama (IUI)

Fertilizasyon alanındaki hareketli sperm sayısını arttırarak gebelik şansını arttırma hipotezine dayanan aşılama, yani intrauterin inseminasyon (IUI), önceden hazırlanmış spermin ovulasyona yakın dönemde uterin kaviteye verilmesi olarak tanımlanabilir. Bu işlem ovarian stimulasyonla beraber yapılabildiği gibi doğal siklusta da yapılabilmektedir.

Aşılama Tedavisi Kimlere Uygulanır?

Aşılama için uygun hasta grupları; açıklanamayan infertilite, servikal faktör, hafif-orta düzeyde erkek faktörü, evre I-II endometriozis hastaları, ejakulatuar disfonksiyon, seksüel disfonksiyon ya da impotans gibi erkek infertilitesi olan hastalar ile ciddi vajinismusu olan hastalardır. Ayrıca, HIV gibi viral enfeksiyonlarda bulaş riskini azaltmak amacıyla aşılama tercih edilebilir. Genel olarak 40 yaş altı, sperm parametreleri normal olan ve en az bir fallop tüpü patent olan çiftler için uygun bir yöntemdir.

Aşılama Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Adetin 2-3 gününde yapılan ultrasonografide o ay tedaviye başlamaya engel bir durum saptanmazsa, ağızdan alınan ilaçlar ya da düşük doz iğneler ile oosit gelişimi desteklenir. Takipte 1-3 adet follikül uygun boyutlara geldiğinde (17-20mm) ovulasyon tetiklenir. Tetiklemeden 34-37 saat sonra işlem yapılmaktadır. Çoğul gebeliklerin anne ve yenidoğan için taşıdığı riskler nedeniyle 3’ten fazla follikül gelişiminde işlemin iptal edilmesi uygundur. İşlem günü alınan ya da öncesinde dondurulmuş sperm örneği laboratuvarda yıkama işlemlerinden geçirilir. Hareket ve morfoloji açısında daha iyi durumda olanlar seçilerek 0.5-1 cc’lik bir konsantrasyon hazırlanır. Ardından ince bir kateter serviksten nazikçe geçirilerek spermlerim tam yumurtlama zamanında uterusa ulaşması sağlanır. İşlemden sonra hasta normal yaşantısına dönebilir. IUI’dan 12-14 gün sonra gebelik testi yapılır.

Aşılama Tedavisinde Başarıyı Artıran Faktörler Nelerdir?

Aşılama sonrası gebelik oranları yüzde 10-20 arasında değişmektedir. Bu oran kadın yaşına, infertilite süresine, sperm sayısına ve yumurtalık rezervine göre değişmektedir. Çalışmalar, erkek faktörü olan çiftler dışında aynı siklusta iki kez IUI yapılmasının gebelik oranlarını arttırmadığını göstermiştir. Yine araştırmalar, gebelik oranlarının ilk 2-3 denemede daha yüksek olduğunu, diğer denemelerde başarıda anlamlı bir artış olmadığını bildirmektedir.

Mikroenjeksiyon

İntrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) olarak da adlandırılan mikroenjeksiyon işleminde seçilen tek bir sperm hücresi bir yumurtanın içine enjekte edilmektedir. Bu işlemden önce enzim kullanılarak yumurtanın etrafındaki hücreler temizlenir. Mikroenjeksiyon işlemi özel mikroskoplara takılan mikropipetler yardımıyla gerçekleştirilmektedir. 1992 yılından beri uygulanmakta olan ICSI işlemi ile döllenme oranları yüzde 80-90’lara ulaşmıştır.

Hangi Çiftlerin Mikroenjeksiyon Tedavisine İhtiyacı Vardır?

Özellikle kısırlığın erkeğe bağlı olduğu, ağır vakaların tedavisinde bu yöntem başarı ile kullanılmaktadır. Menide az sayıda spermi olan veya normal sayıda spermi olmasına rağmen spermlerin yumurtayı dölleyemediği durumlarda mikroenjeksiyon tedavisi uygulanmaktadır. Bu yöntem ile menisinde hiç sperm olmayan erkeklerden Mikroskobik TESE işlemi ile elde edilen spermler, eşlerinden alınan yumurtalara enjekte edilerek bu çiftlerin sağlıklı çocuk sahibi olabilmeleri mümkün olabilmektedir.

Yumurta Dondurma

Yaşla birlikte gebelik oranlarının düşmesinin en önemli sebeplerinden biri yaş ilerledikçe yumurta kalitesinin azalmasıdır. Yumurta dondurma yöntemiyle yumurtalarını saklayan bir kadın kendini hazır hissettiği zaman isterse 50’li yaşlarda bile çocuk sahibi olma şansını yakalayabilmektedir. Yumurta dondurulması son dönemde özellikle kariyer nedeniyle çocuk sahibi olmayı ertelemek isteyen genç kadınlar içinde bir şans yaratmaktadır.

Kimler Yumurtalarını Dondurabilir?

Kısırlığa neden olabilen radyoterapi, kemoterapi gibi kanser tedavisi öncesi üreme kapasitesinin korunması, yumurtalık fonksiyonunun kaybolmasına yol açabilecek cerrahi operasyonlar öncesi, düşük over rezervi (DOR) olup henüz doğurmamış veya aile öyküsünde erken menopoz hikayesine sahip olup bunu üç uzman tabipten oluşan sağlık kurulu raporu ile belgelendiren kadınlara ülkemizde yasal olarak yumurta dondurma işlemi yapılabilmektedir.

Dondurma İşlemi Yumurtalara Zarar Verir mi?

Hücrelerin dondurulması hücre ölümüne neden olmaz. Dondurma işlemi hücre içi moleküler hareketin ve hücre metabolizmasının kısa süreliğine durdurulmasıdır. Hücre ölümüne hücre içinde oluşan buz kristalleri neden olur. Mevcut dondurma tekniği ile (vitrifikasyon, camsılaştırma) hücre içi buz kristalleri oluşumu engellenerek hücreler sıvı azot içerisinde yıllarca canlılığını koruyabilmektedir.

Yumurta Dondurma İşlemi Nasıl Yapılır?

Ortalama 10-14 gün süren ilaç tedavisi ile yumurtalıklar kontrollü bir şekilde uyarıldıktan sonra anestezi altında yumurta toplama işlemi yapılmaktadır. Bu işlem sonrasında elde edilen yumurta hücreleri vitrifikasyon (hızlı) dondurma yöntemi uygulanarak dondurulur. Dondurma öncesi kişiden mutlaka izin formu alınmalıdır. Dondurma sebebini belirten belge ve raporlar forma eklenmelidir. Dondurulan gonad hücreleri -196 °C’de sıvı nitrojen içeren saklama tanklarında kayıtları tutularak saklanırlar.

Yumurta Dondurma İşlemi ile Sağlanan Gebeliklerde Bebekler Sağlıklı mıdır?

Yumurta dondurma işlemi doğacak bebeğe zarar vermez. Dondurulmuş oositler ile ilk ikiz gebelik 1986 yılında gerçekleşmiş ve o günden bu yana konjenital anomali olmaksızın binden fazla canlı doğum gerçekleşmiştir. Yapılan çalışmalarda yumurta dondurma ile elde edilen dondurulan yumurtalardan elde edilen canlı doğumlar ile taze yumurtalardan elde edilenler obstetrik (diabet, hipertansiyon, erken doğum, anemi vs) ve perinatal sonuçlar açısından karşılaştırıldığında anlamlı farklılık gözlenmemiştir. Vitrifikasyon ile dondurulan yumurtalardan elde edilen embriyoların tekrar dondurulmasının canlı doğum oranına olumsuz etkisi gözlenmemiştir.

Dondurulan Yumurtalar Ne Kadar Süreyle Saklanabilir?

Saklama süresi 1 yıldır (her yıl hastanın onayı ile süre 5 yıla kadar uzatılabilir, 5 yıldan sonra Sağlık Bakanlığı onayı gerekmektedir). Yumurtaları dondurulan kişi artık yumurtaları kullanmama kararı aldıysa ve saklanmasını devam ettirmek istemiyorsa tek seçenek yumurtaların imha edilmesidir. Bunun için tüp bebek merkezine başvurarak imha nedenini belirten ve imzasının olduğu talep dilekçesini vermesi gerekmektedir. Bunun üzerine Sağlık Bakanlığına bildirim yapılarak yumurtalar imha edilmektedir.

Kısırlık Tedavisinde Hangi Yöntemler Kullanılır?

Gaziantep Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı | Op. Dr. Savaş ERDEM