Ertesi Gün Hapı ve Acil Korunma

Ertesi Gün Hapı ve Acil Korunma Nedir?

Ertesi gün hapı, yüksek progesteron hormonu içerikli bir ilaçtır. Gebeliğin planlanmadığı zamanlarda korunmasız olarak cinsel ilişkiye girilmesinin ardından kullanıldığında gebelik oluşumunu engelleme konusunda etkilidir. Ertesi gün hapının, isminden dolayı cinsel ilişkiden sonraki gün kullanılması gerektiği sanılsa da, gebelik ihtimali söz konusu olan ilişki sonrasında ne kadar çabuk alınırsa o kadar etkilidir. İlişki sonrası ilk 12 saat içinde alındığında olası gebeliği engelleme ihtimali %90 civarındayken, ikinci gün alındığında bu oran %75’e geriler. 5. günün sonunda ise etki etmeyeceği kabul edilir.

Acil korunma yöntemi olarak düşünülmesi gereken bu ilaçlar, gebeliği kesin olarak engellemediği için doğum kontrol yöntemi olarak kabul görmez. Ertesi gün hapı, doğum kontrol yöntemlerinden hiçbirinin uygulanmadığı durumlarda yalnızca cinsel ilişki sonrasında geçici olarak, adet döngüsünün herhangi bir zamanında kullanılabilir. Âdet dönemi içinde gebelik ihtimalinin en yüksek olduğu ovulasyon ya da farklı bir deyişle yumurtlama döneminde bile alındığında, içeriğindeki yüksek progesteron hormonu yumurtanın sperm tarafından döllenmesini güçleştirir. Yumurta, ilaç alınana kadar döllenmiş olsa dahi döllenen yumurta, rahme tutunamaz. Böylece gebelik oluşumu engellenmiş olur. Bir doğum kontrol yöntemi olmayan ancak korunmasız ilişki sonrasında gebelik oluşumunu yüksek oranda engelleyen ertesi gün hapının kullanımı, korunmanın unutulduğu ve kondom yırtılması gibi beklenmedik durumlarla sınırlandırılmalıdır.

Doğum kontrol yöntemi gibi algılanarak düzenli kullanıldığında pek çok yan etkiye yol açabilen ertesi gün hapının uzun süreli kullanılması kesinlikle önerilmez. Ertesi gün haplarının cinsel hastalıklara karşı koruma sağlamadığı da unutulmamalıdır. Kişinin aktif ve düzenli bir cinsel hayata sahip olması ve gebelik planlamaması durumunda ertesi gün hapı kullanımı yerine doğum kontrol yöntemlerini kullanması önerilir.

Acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımının sakıncalı olduğu çeşitli durumlar mevcuttur. Daha önce benzer etken maddeli ilaçlara karşı alerji gelişmiş kişilerde, ciddi karaciğer rahatsızlığı bulunan kişilerde, gebelerde ve etkileştiği çeşitli ilaçlar ile birlikte kullanımında karaciğer enzimlerini yükseltici etkisinden dolayı bu ilaçların kullanımı sakıncalı olarak kabul edilir. Levonorgestrel içeren ilaçların emzirme döneminde kullanımı bu etken maddenin süte geçmesi ile sonuçlanabilir. Ancak süte geçme oranının az olması nedeniyle bu etken maddeli ilaçların kullanımı genel olarak güvenli kabul edilir.

Levonorgestrel etken maddeli ertesi gün haplarının kullanımı için önerilen uygulama en geç ilk 72 saat içerisinde 1,5 miligram oral tablet alınması şeklindedir. Bazı kişilerin diğer çeşitli sağlık problemleri nedeniyle kullandığı ilaçlar levonorgestrelin karaciğerden atılımını artırarak ilacın etkinliğini düşürücü etki yapabilir. Bu kişilerde hekimlerden tarafından gerekli görülmesi halinde alınacak doz 2 katına çıkarılarak 3 miligram olarak uygulanabilir. Rifampisin etken maddeli antibiyotikler, sarı kantaron, karbamazepin veya fenobarbital gibi özellikle nöbet engelleyici etkisi nedeniyle kullanılan ilaçlar, levonorgestrel etken maddeli ertesi gün haplarının karaciğerden atılımını artıran ilaçlar arasında yer alır.

İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi adına acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanılabileceği durumlar şu şekilde özetlenebilir:

• Kondom yırtılması
• Düzenli kullanılan doğum kontrol yönteminin atlanması
• Kullanılan diğer ilaçlara bağlı olarak mevcut kontrasepsiyon yönteminin yeterliliğine dair şüphe duyulması
• Korunmasız cinsel ilişki sonrası
• Cinsel saldırı sonrası

Ertesi gün hapının sağladığı korumanın özellikle preovulasyon olarak ifade edilen yumurtlama öncesi dönemde oldukça yüksek olduğu kabul edilir. Bu durumun nedeni ise bu ilaçların aynı zamanda rahim boynu (serviks) bölgesindeki salgıları artırarak sperm hücrelerinin yumurta hücresinin bulunduğu bölgeye geçişini engelleyebilmesinden kaynaklanır.

Ertesi Gün Hapının Yan Etkileri Nelerdir?

Ertesi gün hapı yan etkileri nedeniyle yalnızca gebelik riski bulunan ve korunmasız olarak girilen cinsel ilişkilerden sonra ve en fazla ayda yalnızca 1 kez kullanılmalıdır. İstisnai olarak ilacın alınmasını takiben ilk 2 saat içerisinde kişi kusarsa bir doz daha ilaç kullanması gereklidir. İlacın diğer yan etkileri şu şekilde sıralanabilir:

• Memelerde hassasiyet
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Bulantı-kusma
• Karın ağrısı ve kramplar
• Hâlsizlik
• Şişkinlik
• Ara kanama
• Lekelenme
• Karın ağrısı

Baş ağrısı ve bulantı gibi yan etkiler birkaç gün içerisinde gerileme gösterir. Ertesi gün hapının kullanımı ile bir sonraki menstruasyon kanamasının 1 hafta ertelenebileceği veya kanamanın normalden daha şiddetli olabileceği unutulmamalıdır. Tüm bu yan etkiler genellikle ilacın alınmasını takiben olan bir sonraki adet kanaması için geçerlidir. Bazı kadınlarda ilacı kullanımı takiben hafif bir vajinal kanama meydana gelebilir ve bu durum genellikle 3 gün içerisinde sonlanır. Ağır şiddetli kanama veya kanamanın 3 günden fazla devam etmesi halinde sağlık kuruluşlarına başvurarak hekimlerden destek almanız önerilir.

Tüm acil kontrasepsiyon ilaçlarının aşırı kilolu ve obez kişilerde daha az etkili olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çeşitli çalışmalar ertesi gün hapı kullanan vücut kitle indeksi 30 ve üzerindeki kadınların obez olmayan ve bu ilaçları kullanan kadınlara göre 3 kat daha fazla hamile kaldığını göstermiştir. Bu nedenle özellikle aşırı kilolu kişilerde acil kontrasepsiyon tedavisi yerine bakır gibi çeşitli maddeler içeren rahim içi araçların (RİA) kullanımı daha uygun olabilir.

Bazı risk grubundaki kadınlara hekimleri tarafından inme, kalp krizi, pıhtı oluşumu ya da benzeri kardiyovasküler problemlere zemin hazırlayabileceği nedeniyle doğum kontrol haplarını kullanmaması gerektiği belirtilmiş olabilir. Bu durum tek seferlik kullanılan acil kontrasepsiyon ilaçları için geçerli olmayıp her gün kullanılan doğum kontrol haplarına göre bu tarz rahatsızlıklar açısından aynı riski oluşturmadığının bilinmesi önemlidir.

Ertesi Gün Hapının Kullanımı Sonrası Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Nelerdir?

Acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımını takiben sonraki olası gebeliklerin önlenmesi adına öncesinde kullanılan doğum kontrol yöntemlerini uygulamaya devam edilmesi önerilir. Ertesi gün ilaçlarının düzenli bir doğum kontrol yöntemi olarak kullanılmasından kaçınılması gerekir. Acil kontrasepsiyon ilaçları uzun süreli bir koruma sağlamaz. Ertesi gün hapının kullanımını takiben sonraki günlerde korunmasız cinsel ilişkiye girilmesi gebeliğin gerçekleşmesi açısından riskli kabul edilir. Bu nedenle bir sonraki cinsel aktivite öncesinde diğer doğum kontrol yöntemi uygulamalarına başlanması gerekir.

İlaç kullanımını takiben 1 ay sonrasında veya normal adet döngüsünün geciktiği durumlarda gebelik testi ile mevcut durumun aydınlatılması sağlanabilir. Adet gecikmesi ve gebelik testinin negatif olduğu durumlarda 1-2 haftalık gecikme de olsa menstruasyonun gerçekleşmesi beklenebilir.

Korunmasız cinsel ilişkilerde gebelik dışında bir diğer önemli konu da cinsel yolla bulaşan hastalıklardır. Ertesi gün haplarının bu hastalıklar ile herhangi bir ilgisi olmayıp vajinal akıntı ya da diğer çeşitli belirtileri vücudunuzda fark etmeniz halinde en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurarak olası bir bulaşıcı hastalığın aydınlatılması ve uygun tedavinin planlanması sağlanmalıdır.

Gebeliği önlemede ertesi gün haplarının yüksek başarı oranına rağmen çok düşük de olsa gebeliğin meydana gelme ihtimali bulunduğu unutulmamalıdır.

Ertesi Gün Hapı ve Acil Korunma

Gaziantep Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı | Op. Dr. Savaş ERDEM