Menopoz

Menopoz Nedir?

Menopoz, adet döngülerinin sonuna işaret eden doğal bir biyolojik süreçtir. Kadınların 12 normal adet dönemi boyunca hiç adet görmemesi durumunda teşhis edilir. Normal adet görme ve üreme döneminden menopoza geçiş dönemine ise “menopoz civarında” anlamına gelen perimenopoz adı verilir.

Menopoz normal şartlarda 40’lı veya 50’li yaşlarda gözlemlenirken bazı vakalarda perimenopoza bağlı adet düzensizliği 30’lu yaşlardan itibaren görülmeye başlayabilir. Bu her zaman erken menopoz gerçekleşeceği anlamına gelmez.

Perimenopoz sürecinde bireyin vücudundaki östrojen seviyesi, yani kadınlık hormonu seviyesi düzensiz bir şekilde yükselip azalmaya başlar. Buna bağlı olarak menopoz dönemi boyunca bireyin hissedebileceği sıcak basması, vajinal kuruluk ve enerji düşüklüğü gibi fiziksel semptomların yanı sıra duygusal sağlığı etkileyen semptomlar nedeniyle de uyku düzeni bozulabilir. Bu semptomların hafifletilmesi ve giderilmesi için yaşam tarzı düzenlemelerinden hormon tedavisine kadar birçok etkili tedavi mevcuttur.

Menopoz Neden Olur?

Menopozun başlamasının birkaç nedeni olabilir. Bunlardan en yaygın olanı üreme hormonlarında yaşa bağlı olarak doğal azalma sayılmaktadır. Bireyler 30’lu yaşların sonlarına yaklaştığında yumurtalıklar menstrüasyonu düzenleyen hormonlar olan östrojeni ve progesteronu daha az miktarlarda üretmeye başlar ve bu doğurganlığın azalmasına neden olur.

40’lı yaşlardan itibaren, ortalama 51 yaşına kadar adet dönemlerinde kısalma, uzama, daha ağır, daha hafif ya da hiç olmama gibi değişiklikler gerçekleşebilir. Bu dönem yumurtalıkların yumurta üretmesini bırakmasına ve adet dönemine girmemesine kadar devam eden bir süreçtir.

Bireyin rahminin alındığı ancak yumurtalıklarının alınmadığı bir histerektomi prosedürü genellikle hemen menopoza neden olmaz. Birey artık adet görmese bile, yumurtalıkları hala yumurta salar, östrojen ve progesteron üretir. Ancak hem rahmin hem de yumurtalıkların alındığı total histerektomi ve bilateral ooferektomi tıbbi müdahaleler hemen menopoza neden olur. Bireyin adet dönemleri hemen durur. Normal şartlarda birkaç yıl içinde meydana gelecek hormonal değişiklikler aniden gerçekleştiği için şiddetli olabilen sıcak basmaları ve diğer menopoz belirtileri ile semptomların görülmesi muhtemeldir.

Kemoterapi ve radyasyon tedavisi gibi kanser tedavileri, hem doğrudan menopoza neden olabilir hem de tedavi sırasında veya hemen sonrasında sıcak basması gibi menopoz semptomlarına neden olabilir. Kemoterapiyi takiben gerçekleşen menstrüasyonun ve doğurganlığın durması ise hemen her vakada kalıcı değildir, bu nedenle doğum kontrol önlemlerinin alınması yine gerekli olabilir.

Erken menopoz ya da erken yumurtalık yetmezliği ise kadınların yaklaşık yüzde 1’inde 40 yaşından önce görülür. Genetik faktörlerden veya otoimmün hastalıklardan kaynaklanan sebeplerden dolayı bireyin yumurtalıkları normal düzeylerde üreme hormonu üretmediğinde erken menopoz gerçekleşebilir. Ancak birçok vakada buna sebep olabilecek hiçbir neden bulunamaz. Bu durumun görüldüğü vakalarda beyin, kalp ve kemiklerin sağlığı ve yapısını korumak için en azından doğal menopoz yaşına kadar hormon tedavisi sürdürülmesi önerilir.

Menopoz İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?

Menopozdan sonra bireylerin bazı tıbbi durumlara yakalanma riskinde artış görülür. Bu tıbbi durumlar arasında öncelikle kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları, yani kardiyovasküler hastalıklar görülür. Bireyin östrojen seviyelerinin düşmesi kalp damar hastalık riskini artırır.

Kalp hastalıkları, erkeklerde olduğu gibi kadınlarda da en önde gelen ölüm nedenleri arasında bulunmaktadır. Bu nedenle düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek ve normal kiloyu korumak önemlidir. Bireyler yüksek kolesterolü veya tansiyonu kontrol altına almak için atılması gereken adımları öğrenmek üzere doktora başvurmalıdır.

Osteoporoz bireyin kemiklerin kırılgan ve zayıf olmasına neden olarak kırık riskinin artmasına neden olur. Bireyler menopozdan sonraki ilk birkaç yıl içinde, kemik yoğunluğunu hızlı bir şekilde kaybeder ve yüksek osteoporoz riski ile karşılaşır. Bu süreçte kadınlar özellikle bilekler, kalçaları ve omurgalar üzerindeki kırıklara karşı hassas hale gelir.

Bireyin vajina ve üretra dokuları elastikiyetini yitirmesi sonucunda, sık, ani, güçlü idrara çıkma dürtüsü ve bu dürtünün ardından ardından istem dışı idrar kaçırma yani sıkışma inkontinansı veya öksürme, gülme veya ağırlık kaldırma nedeniyle idrar kaybı yani stres inkontinansı yaşaması ihtimali yükselebilir. Birey daha sık idrar yolu enfeksiyonları ile karşı karşıya kalabilir.

Bireyin kegel egzersizleriyle pelvik taban kaslarını güçlendirmesi ve topikal vajinal östrojen kullanması, bu inkontinans semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Bunun yanı sıra doktor kontrolünde sürdürülecek hormon tedavisi aynı zamanda menopozal idrar yolu ve idrar tutamama ile sonuçlanabilen vajinal değişiklikler için etkili bir tedavi seçeneği olabilir.

Vajinada azalan nemlilik ve elastikiyet kaybından kaynaklanan vajinal kuruluk, cinsel ilişki sırasında rahatsızlığa, yaralanmalara ve hafif kanamalara neden olabilir. Ayrıca, duyu azalması bireyin libidosunu, yani cinsel aktivite isteğini azaltabilir. Bu durumda kullanılacak su bazlı vajinal nemlendiriciler ve kayganlaştırıcılar bireye yardımcı olabilir. Eğer vajinal kayganlaştırıcılar yeterli sonuçları sağlamazsa, yine doktor tavsiyesinin ardından vajinal krem, tablet veya halka şeklinde bulunan lokal vajinal östrojen tedavisi olumlu sonuçlar verebilir.

Perimenopoz sürecinde ve menopozdan sonra metabolizma yavaşladığı için bireylerin kilo alması görülebilir. Birey mevcut kilosunu korumak için daha az yemek ve daha fazla egzersiz yapmak ihtiyacı duyabilir.

Belirtiler

Menopoz Belirtileri Nelerdir?

Menopoz belirti ve semptomları her kadında menstrüasyon düzenindeki değişiklikler de dahil olmak üzere farklılık gösterir. Düzenli üreme ve adet döneminden menopoz dönemine kadar geçen perimenopoz sürecini oluşturan aylarda veya yıllarda, birey öncelikle düzensiz adet dönemleri olmak üzere cilt kuruluğu, gece terlemeleri, kilo artışı ile yavaşlayan metabolizma, memede dolgunluk kaybı, ruh halinde ani değişiklikler, saç incelmesi, sıcak basmalar, üşüme, uyku sorunları, ve vajinal kuruluk gibi çeşitli belirti ve semptomları gösterebilir.

Perimenopoz sırasında adet döneminde atlama olması yaygın ve beklenen bir durumdur. Genellikle adet dönemleri bir ay atlar ve sonraki dönemde tekrar başlar, ya da birkaç ayı atlar ve ardından birkaç ay boyunca tekrar aylık döngüler başlatır. Ayrıca adet dönemi daha kısa döngülerde gerçekleşme eğilimindedir, bu nedenle daha sık tekrarlanabilir. Ancak düzensiz dönemlere rağmen gebeliğin gerçekleşmesi mümkündür. Bu sebeple bir adet dönemini atlayan, ancak menopoz geçişine başladığından emin olmayan bireylerin hamilelik testi yapması uygun olabilir.

Menopoz sürecinin ardından halen vajinada kanama görülmesi durumunda mutlaka bir doktora başvurulmalıdır.

Menopoz Nasıl Teşhis Edilir?

Menopozu teşhis etmek için normal şartlar altında testlere gerek yoktur. Menopoz belirtileri ve semptomlarının ortaya çıkması genellikle menopoz geçişine, yani perimenopoza başlandığının teşhisinin konulması için yeterlidir. Düzensiz adet dönemleri veya sıcak basması ile ilgili endişeleri olan bireyler doktorlarına başvurmalıdır. Bazı vakalarda daha ileri teşhis konulması gerekli olabilir. Bu tür durumlarda doktor çeşitli hormonların seviyelerini kontrol etmek için kan testi önerebilir.

Bu testlerin arasında folikül uyarıcı hormon yani FSH ve östrojen yani estradiol testleri bulunur. Menopoz meydana geldikçe bireyin FSH seviyelerinde artış görülürken, östradiol seviyelerinde azalma gözlemlenir. Tiroid uyarıcı hormon testi ise, yetersiz tiroidin yani hipotiroidizmin menopozdakilere benzer semptomlara neden olup olmadığını belirlemesi için kullanılabilir.

Menopoz Nasıl Tedavi Edilir?

Menopoz herhangi bir tıbbi tedavi gerektirmez. Bunun yerine, menopoz tedavisi bireye rahatsızlık verecek olan belirti ve semptomları hafifletmeye ve yaşlanma ile ortaya çıkabilecek kronik durumları önlemeye veya yönetmeye odaklanır.

Menopoz belirtilerini yönetme amacıyla kullanılacak tedaviler arasında öncelikle hormon tedavisi bulunur. Östrojen tedavisi, menopozdaki sıcak basmaları gidermek için en etkili tedavi seçeneğidir. Bireyin kişisel ve ailevi tıbbi geçmişine bağlı olarak, semptomların giderilmesi için gerekli en kısa zaman dilimi boyunca en düşük dozda östrojen önerebilir.

Rahmi alınmayan bireylerin östrojene ek olarak denge sağlamak için progestine ihtiyacı olacaktır. Östrojen ayrıca kemik kaybını önlemeye yardımcı olur. Uzun süreli hormon tedavisi kullanımında bazı kardiyovasküler ve meme kanseri risklere yol açabilir, ancak menopoz dönemi sürecinde hormon kullanımı bazı vakalarda önemli faydalar sağlamıştır. Risklerin en aza indirgenmesi için bu tür bir tedaviye doktor tarafından tavsiye edildikten sonra başvurulmalıdır.

Vajinal kuruluğu gidermek için, vajinal östrojenden faydalanmak mümkündür. Bu tedavi yönteminde östrojen vajinal krem, tablet veya halka kullanılarak doğrudan vajinaya verilebilir. Bu tedavi, vajinal dokular tarafından emilen az miktarda östrojen salgılar ve vajinal kuruluğu, cinsel ilişki rahatsızlığını ya da bazı idrar semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.

Seçici serotonin geri alım inhibitörü yani SSRI adı verilen ilaç sınıfında bulunan bazı antidepresanlar düşük dozda kullanıldıkları takdirde, menopozdan kaynaklanan sıcak basmalarını azaltabilir. Diğer sağlık durumları nedenleriyle östrojen alamayan veya herhangi bir duygu durum bozukluğu için antidepresana ihtiyaç duyan bireylerde sıcak basmalarının düzgün bir şekilde yönetilmesi için doktor tavsiyesi ile düşük dozlu bir antidepresan kullanımı faydalı olabilir.

Normal şartlarda nöbet geçirme durumunda kullanılan ilaçların aynı zamanda sıcak basmaları azaltmaya yardımcı olduğu da gözlemlenmiştir ve östrojen tedavisini kullanamayan kadınlarda ya da ayrıca gece sıcak basması olan bireylerde fayda sağlayabilir. Tipik olarak yüksek tansiyonu tedavi etmek için kullanılan ilaçlar sıcak basmalarına karşı biraz rahatlama sağlayabilir.

Osteoporozu önlemek veya tedavi etmek için bireyin kişisel sağlık durumunun gerektirdiği ihtiyaçlara bağlı olarak çeşitli ilaçları önerebilir. Kemik kaybını ve kırık riskini azaltmaya yardımcı olan birkaç ilacın yanı sıra kemikleri güçlendirmeye yardımcı olmak için D vitamini takviyelerinin kullanımından sonra mümkün olabilir.

Menopoz İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Evde Bakım

Menopozla ile ilişkili olarak görülen belirti ve semptomların çoğu geçicidir. Bu belirtilerin bireyin üzerindeki etkilerini azaltmaya veya önlemeye yardımcı olmak için çeşitli adımları atmak mümkündür.

Sıcak basmalarını dindirmek için kalın giyinmek yerine ince ve kat kat giyinmek, ardından gerekli olduğunda bu çok katlı kıyafetleri çıkarabilmek önemlidir. Soğuk bir bardak su içilmesi veya daha serin bir yere geçilmesi yardımcı olabilir. Çoğu kadın için sıcak basmasının tetikleyiciler arasında alkol, baharatlı yiyecekler, kafein, sıcak hava, sıcak içecekler, stres ve hatta sıcak bir oda yer alabilir. Tetikleyici şartları belirledikten sonra bunlardan kaçınmak önemli olabilir.

Reçetesiz satılan, su bazlı vajinal kayganlaştırıcılar, silikon bazlı kayganlaştırıcılar veya çeşitli nemlendiriciler kullanarak vajinal rahatsızlığı azaltmak mümkündür. Bazı hastalar çeşitli kimyasal maddelere duyarlı olabilir. Bu durumda yanma veya tahrişe neden olabilecek türden, gliserin içermeyen ürünleri tercih etmek uygun olacaktır.

Cinsel olarak aktif kalmak, vajinaya kan akışını artırarak kasların gevşemesini engeller ve istemsiz idrar kaçırmanın önüne geçebilir. Pelvik kasları güçlendirmek için kullanılan kegel egzersizleri, yani pelvik taban kas egzersizleri de bazı idrar kaçırma biçimlerinin iyileşmesine yardımcı olabilir.

Uyumayı zorlaştıran ögelerden, örneğin kafeinden ve alkol içmekten kaçınmak uykunun kesintiye uğramasını engelleyebilir. Yatmadan hemen önce olmasa da gün içinde egzersiz yapmak hem uyku sağlığı açısından hem de kalp hastalığı, diyabet, kemik erimesi ve yaşlanma ile ilgili diğer durumlardan korunmak için faydalı olacaktır. Bu amaçla yapılacak yoga ve pilates gibi egzersiz yöntemleri fiziksel semptomların en aza indirgenmesinde yardımcı olabilir. Derin nefes alma, tempolu nefes alma, güdümlenmiş görsellik uygulamaları ve masaj gibi gibi gevşeme tekniklerini uygulamak menopoz semptomlarında yardımcı olabilir.

Dengeli beslenerek, günlük diyette çeşitli meyveler, sebzeler ve tam tahılları bulundurmak, doymuş katı yağları, sıvı yağları ve şekerleri sınırlamak ve doktordan günlük gereksinimleri karşılamaya yardımcı olması için kalsiyum veya D vitamini takviyesine ihtiyacınız olup olmadığını öğrenmek menopozun vücutta sebep olabileceği zararları önlemek açısından önemli olabilir.

Sigaradan tamamen kaçınmak gereklidir. Sigara içmek kalp hastalığı, felç, osteoporoz, kanser ve daha birçok başka sağlık sorunu riskini artırır. Buna ek olarak hem sıcak basmalarında artışa hem de normalden daha erken menopoza neden olabilir.

Bitkisel tedavi yöntemleri arasında adaçayının östrojen benzeri etkilere sahip bileşikler içerdiği ve menopoz semptomlarını etkili bir şekilde yönetebileceğine dair bir takım kanıtlar gözlemlenmiştir, ancak bu daha kesin kanıtlanmış bir durum değildir. Bununla birlikte özellikle alerjisi olan kişiler, hamile veya emziren kadınlar, yüksek tansiyonu olanlar ve epilepsi hastaları doktor tarafından izin verilmeden çeşitli bitki ve yağ kullanımından kaçınmalıdır. Halihazırda kullanılan tıbbi ilaçların, çeşitli bitkisel tedavi yöntemleri ile etkileşime girip, istenmeyen sonuçlara yol açabileceği unutulmamalıdır.

Menopoz

Gaziantep Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı | Op. Dr. Savaş ERDEM